Wokół granic cmentarza ułożono około 80 ton polnych głazów. Koncepcję zaproponował ks. Wojciech Lemański. W prace zaangażowani byli też baptyści z Polski i USA oraz pensjonariusze pobliskiego ośrodka readaptacyjnego.
Z inicjatywy Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich od roku 2002 prowadzone są prace porządkowe na cmentarzu żydowskim w Anielinie pod Otwockiem. Członkowie Komitetu podkreślają, że ich praca na tym cmentarzu to wyraz pamięci o przeszłości rodzinnego miasta, ale także swoiste zadośćuczynienie za zniszczenia, jakich dokonali w tym miejscu przed laty inni otwocczanie.
Cmentarz w Anielinie położony jest w lesie, poza granicami administracyjnymi Otwocka, na terenie gminy Karczew. W okresie międzywojennym na cmentarzu tym grzebani byli głównie Żydzi, którzy umierali w otwockich szpitalach i sanatoriach (Żydów otwockich chowano zasadniczo na cmentarzu w Karczewie). Podczas II wojny światowej cmentarz został zdewastowany przez Niemców.
Przez wiele lat po wojnie nagrobki na cmentarzu niszczały. Niektóre groby zostały splądrowane przez poszukiwaczy żydowskich kosztowności. W okresie komunizmu przez teren cmentarza przeprowadzono linię wysokiego napięcia, co spowodowało kolejne zniszczenia. Ze względu na tajemnicze położenie w sosnowym lesie miejsce to przyciągało jednak wielu ludzi zafascynowanych religią i kulturą żydowską.
Fot. Emmanuel Santos
Po 2002 r., dzięki zaangażowaniu społeczników oraz młodzieży z otwockich szkół, wygląd cmentarza zmienił się diametralnie. Wcześniej nagrobki były zupełnie niewidoczne – tkwiły ukryte w gęstych zaroślach. Dzięki działaniom Komitetu krzaki i uschnięte drzewa zostały wycięte. Odsłoniło to piękny widok kamiennych płyt nagrobnych. Dostrzec już można bez trudu, że jest to teren dużego cmentarza (1,7 ha).
Dla osób, które przychodzą tu pierwszy raz, cmentarz wygląda na zdewastowany. Członkowie Komitetu uznali jednak kilkanaście lat temu, że taki wygląd tego miejsca jest poniekąd symbolem losów otwockich Żydów: z jednej strony fascynuje, a z drugiej – obrazuje zniszczenie. Nie zabiegano więc o pełną renowację. Choć wiele kamieni nagrobnych jest przewróconych czy połamanych, odżyła jednak pamięć o tym miejscu i ludziach, którzy tam spoczywają. Właścicielem cmentarza w Anielinie jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie.
Stan cmentarza z roku 2002 można zobaczyć na dwóch filmach nakręconych wóczas przez przedstawiciela warszawskiej gminy żydowskiej podczas akcji sprzątania z udziałem otwockiej młodzieży.
Film pierwszy jest dostępny tutaj.
Film drugi jest dostępny tutaj.
Od roku 2004 przez kilka lat przy renowacji anielińskiego cmentarza współpracowała Społeczność Baptystyczna w Otwocku i baptystyczni wolontariusze z USA (Georgia, Tennessee, Alabama, Teksas i Północna Karolina). W latach 2006-2007 w prace porządkowe na cmentarzu w Anielinie zaangażowało się łącznie około 140 wolontariuszy ze środowisk baptystycznych z USA i Polski.
Latem 2007 r. realizowano projekt otoczenia cmentarza ciężkimi polnymi głazami. Koncepcję zaproponował ks. Wojciech Lemański. On też, wspólnie z Moniką Czub i Moniką Radkiewicz, kierowali pracami w imieniu Komitetu. Około 80 ton kamieni zostało ułożonych wokół granic cmentarza przez grupę baptystów oraz młodych mieszkańców sąsiadującego z cmentarzem Ośrodka Readaptacyjnego Ministerstwa Zdrowia. Wycięli oni również chaszcze, aby linie graniczne cmentarza były zauważalne.
Dzięki ciężkiej pracy polskich i amerykańskich wolontariuszy wyznaczony został teren cmentarza. Od tego czasu wyraźnie widać zwłaszcza granice kirkutu od strony najbardziej uczęszczanej przez mieszkańców Otwocka i turystów. Leżące blisko siebie polne głazy w ciekawy sposób współbrzmią z kamiennymi pomnikami pochowanych tu Żydów.
Anieliński cmentarz chętnie odwiedzają grupy młodzieży żydowskiej z różnych stron świata podczas podróży do Polski, m.in. uczestnicy Marszu Żywych. W miejscu tym młodzi Polacy z otwockich szkół wielokrotnie pracowali wspólnie ze swoimi żydowskimi rówieśnikami z Australii, USA i Izraela. W organizację polsko-żydowskich spotkań na cmentarzu w Anielinie zaangażowani byli nauczyciele otwockich liceów ogólnokształcących, zwłaszcza: Piotr Cmiel i Jadwiga Rakowska, członkowie Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich.
Znajduje się tu 1209 nagrobków. Warszawska gmina żydowska przeprowadziła inwentaryzację całego cmentarza. Spis macew z cmentarza żydowskiego w Anielinie (zwanego cmentarzem otwockim) w Otwocku jest dostępny na stronie Fundacji Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich – tutaj.
Polecamy książkę Krzysztofa Bielawskiego „Zagłada cmentarzy żydowskich”
