Otwoccy Sprawiedliwi

Medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata

W gronie Sprawiedliwych wśród Narodów Świata znajduje się obecnie ponad 50 osób związanych z Otwockiem i Karczewem.

Medal Sprawiedliwych wśród Narodów Świata przyznawany jest przez jerozolimski Instytut Jad Waszem osobom, które narażały własne życie, ratując Żydów prześladowanych przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Obecnie w gronie Sprawiedliwych znajduje się, wedle naszej wiedzy, ponad 50 osób związanych z Otwockiem i Karczewem. W liczbie tej uwzględnieni są m.in. ci Sprawiedliwi, którzy:
– kiedykolwiek tu mieszkali (przed, w trakcie lub po II wojnie światowej),
– ukrywali Żydów na naszym terenie, nawet samemu mieszkając na stałe gdzie indziej.
Terytorium Otwocka jest tu rozumiane w obecnych granicach administracyjnych, łącznie ze Świdrem i Śródborowem, które są dziś dzielnicami Otwocka, a wcześniej były odrębnymi osadami).

Karczew został tu powiązany z Otwockiem, gdyż losy Żydów otwockich i karczewskich były ściśle złączone – wspólna historia, wspólny cmentarz, wspólne getto, wspólna zagłada. Łączy te dwa miasta także zakres działania Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich.

Przedstawiamy tu poniżej otwockich Sprawiedliwych w kolejności alfabetycznej – w przypadku rodzin, wedle nazwiska rodziców. Zamieszczamy również (w zalinkowanych tekstach) informacje o każdej z osób oraz o historii pomocy. Gromadzimy je już od kilkunastu lat i będziemy nadal uzupełniać.

Lista poniższa obejmuje wyłącznie osoby, które oficjalnie uznano za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Nie ma na niej tych otwocczan, którzy ponad wszelką wątpliwość również ukrywali Żydów czy udzielali im pomocy, lecz z różnych powodów nie otrzymali tego medalu – nawet jeśli są wyróżnieni innymi odznaczeniami, jak Władysława i Antoni Nagórkowie, którzy uratowali Beniamina Krochmalnika, zob. tutaj.

Prowadząc od dwudziestu lat (w ramach Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich) działania na rzecz pamięci o Sprawiedliwych i innych bohaterach, którzy ratowali Żydów, mamy zarazem pełną świadomość, że ich postawa była wyjątkiem, a nie regułą.

To właśnie na tle milczenia i (wynikającej z różnych źródeł) obojętności, jakie cechowały postawy większości, a zwłaszcza na tle podłości niektórych sąsiadów, postawy Sprawiedliwych świecą pełnym blaskiem. Również w opisanych niżej historiach pomocy bardzo często widoczny jest lęk nie tylko (co oczywiste) przed Niemcami, lecz także przed denuncjacją ze strony polskich sąsiadów czy niekiedy nawet członków najbliższej rodziny.

Możemy więc być dumni, że Otwock wydał tak wielu Sprawiedliwych. Ale, rzecz jasna, Otwock nie był miastem samych sprawiedliwych. Była tu także niesprawiedliwość, wrogość i czyny haniebne wobec Żydów, piętnowane także przez ówczesną prasę podziemną. Nie chcemy o tym zapominać, ale pamięć należy się jednak dużo bardziej Sprawiedliwym niż niesprawiedliwym.

To imiona Sprawiedliwych chcemy ocalić od zapomnienia. O to właśnie chodzi w idei odznaczania i upamiętniania Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Chcemy wydobywać dobro mało znane i ukryte – po to, abyśmy dzisiaj potrafili powiedzieć, co dobrego w tak nieludzkich czasach zrobili ci, których tu opisujemy. I abyśmy potrafili uczyć się od nich, jak być człowiekiem.

Świadomie skupiamy się tu więc na przywoływaniu nazwisk tych, którzy zdali egzamin z człowieczeństwa. Jesteśmy jak najdalsi od celów propagandowych. Chcemy ocalać pamięć o Sprawiedliwych, aby uwierzyć, że gdyby dzisiaj nastała podobna godzina próby, to przynajmniej niektórzy z nas potrafiliby okazać się bliźnimi dla innych. Ta pamięć ma uczyć i leczyć.

Zbigniew Nosowski

Lista otwockich Sprawiedliwych wśród Narodów Świata

  • Maria Kukulska, z domu Kaliwoda
    Anna Krzyżowska, z domu Kukulska
    Żyd organista
  • Jan Rekłajtis
    Stanisław Rekłajtis
    Romana Rekłajtis, z domu Grzybowska
    Ludwika Grzybowska, z domu Brandt
    Tadeusz Zabokrzecki
    Gestapo szalało
  • Stefan Ryniewicz
    Bronisława Ryniewicz, z domu Kieliszczyk
    Danuta Korzanecka, z domu Ryniewicz
    Maria Jankowska, z domu Ryniewicz
    Helena Gos, z domu Ryniewicz
    Wejścia do piwnicy nie było

Opracował Zbigniew Nosowski
redaktor naczelny kwartalnika „Więź”
przewodniczący Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich

Zachęcamy do cytowania zamieszczonych tu informacji, jednak zawsze z podaniem źródła.