Europejski Instytut Kultury wydaje po polsku obszerne fragmenty Sefer Falenic – księgi pamięci wydanej w latach sześćdziesiątych XX wieku przez ocalałych falenickich Żydów. Publikujemy też esej legendy polskiej opozycji o marszu Żydów z Rembertowa do Falenicy w sierpniu 1942 r.
DATA
13 września 2022 (wtorek), godz. 18.30
MIEJSCE
KinoKawiarnia Stacja Falenica
ul. Patriotów 44B, Warszawa-Falenica
ORGANIZATORZY
Europejski Instytut Kultury
KinoKawiarnia Stacja Falenica
Falenica, będąca dzisiaj częścią Warszawy, ma ciekawą historię, a poznawanie jej dziejów interesuje wielu współczesnych mieszkańców, lokalnych historyków i badaczy. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż większość materiałów źródłowych nie przetrwała próby czasu.
Jednak Falenica ma coś wyjątkowego – własną księgę pamięci: Sefer Falenic. Powstała ona z inicjatywy przedwojennych żydowskich mieszkańców. Ci, którzy wyjechali z Polski przed wybuchem II wojny światowej, oraz ci, którzy cudem ocaleli, spisali w niej swoje falenickie wspomnienia. Wydawcą Sefer Falenic było w 1967 r. Ziomkostwo Falenicy w Izraelu (Irgun Jocej Falenic be-Israel) z siedzibą w Tel Awiwie. Redaktorem publikacji był Dawid Sztokfisz.
Takie księgi posiada wiele polskich miast i miasteczek. Powstawały one z potrzeby przywrócenia pamięci o ludziach i miejscach, które bezpowrotnie zniszczono. Prawie wszystkie wspomnienia zostały napisane w językach hebrajskim lub jidysz.
Aby w pełni poznać bogactwo wspomnień o przedwojennej Falenicy, publikujemy fragmenty Sefer Falenic w polskim przekładzie. Pragniemy, by cała księga stała się powszechnie dostępna, lecz do końca przekładu brakuje jeszcze ok. 1/3 tekstu oryginalnego.
„Księga Falenicy – wybór tekstów z Sefer Falenic” będzie opublikowana jako suplement do nr 2 kwartalnika literackiego „Wyspa”. Część nakładu będzie dostępna niezależnie od kwartalnika. Szczegółowe informacje podamy później.
Wersja elektroniczna wybranych fragmentów dostępna jest online na stronie Wirtualny Sztetl.
Europejski Instytut Kultury wydaje także, przy wsparciu finansowym Urzędu Dzielnicy Wawer m. st. Warszawy, książkę legendy polskiej opozycji z czasów PRL, Wiktora Kulerskiego, „Marsz Rembertów–Falenica (nieznany epizod Zagłady)”.
Wiktor Kulerski jako pierwszy podjął próbę przywrócenia pamięci o społeczności żydowskiej w Falenicy i jej zagładzie. W 1977 r. zorganizował marsz pamięci z Rembertowa do Falenicy. Jego uczestnicy mieli przejść tą samą trasą, którą 20 sierpnia 1942 r. przebyli rembertowscy Żydzi, by dołączyć na rampie kolejowej w Falenicy do mieszkańców falenickiego getta, skąd wszystkich wywieziono do Treblinki. Ostatecznie marsz ten nie odbył się, gdyż ówczesne władze nie udzieliły nań zezwolenia.
W 1983 r. w podziemnym kwartalniku politycznym „Krytyka” (nr 15) ukazał się poruszający esej Wiktora Kulerskiego pt. „Marsz”. Autor przeprowadza w nim rekonstrukcję wydarzeń z sierpnia 1942 r. na podstawie nielicznych dostępnych wówczas w Polsce publikacji oraz rozmów ze świadkami. Zwraca uwagę na bolesny brak śladów po, tak licznej przecież przed wojną, społeczności żydowskiej w Rembertowie i miejscowościach linii otwockiej. Opisuje także swój projekt marszu pamięci.
Decyzję o zrealizowaniu zamierzeń Kulerskiego podjął, po przeczytaniu artykułu, mieszkaniec Falenicy, witrażysta Paweł Przyrowski. Marsz odbył się 19 sierpnia 1984 r. – nielegalnie. Kolejne marsze na tej trasie, już w wolnej Polsce, odbyły się w latach 1992 i 2012. Faleniccy społecznicy organizują kolejny marsz także w tym roku, 21 sierpnia – zob. Marsz pamięci Rembertów–Falenica, 21.08.2022.
Książka „Marsz Rembertów–Falenica (nieznany epizod Zagłady)” zawiera wstęp Stanisława Krajewskiego, pierwotny tekst eseju „Marsz” z uzupełnionymi i uaktualnionymi przypisami oraz tekst Wiktora Kulerskiego „Do Marszu przypis zaległy”, napisany latem 2022 r.
Na okładkach obu książek wykorzystano wycinanki Moniki Krajewskiej (projekt graficzny: Lidia Głażewska-Dańko).
WIKTOR KULERSKI (właśc. Witysław Wiktor Dys-Kulerski), urodził się 22 stycznia 1935 r. w Grudziądzu. Jest absolwentem Studium Nauczycielskiego w Warszawie (1960) i Wydziału Humanistycznego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1979). W 1956 – uczestnik zbiórki pieniędzy i lekarstw dla powstańców węgierskich. Od 1976 współpracownik KOR, następnie KSS KOR, w styczniu 1977 inicjator i sygnatariusz Listu do Sejmu PRL o powołanie komisji do zbadania wydarzeń Czerwca ’76, autor w niezależnym kwartalniku politycznym „Krytyka”, współpracownik Polskiego Porozumienia Niepodległościowego.
Od IX 1980 współzałożyciel NSZZ Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty; od X 1980 w „Solidarności”; wiceprzewodniczący MKZ, w VI 1981 delegat na I WZD Regionu Mazowsze, wiceprzewodniczący Zarządu Regionu.
Po 13 XII 1981 w ukryciu, poszukiwany listem gończym. 8 V 1982 współtwórca RKW Mazowsze; od 1982 współpracownik Komitetu Kultury Niezależnej, Społecznego Komitetu Nauki, Zespołu Oświaty Niezależnej; od 1983 współpracownik Komitetu Helsińskiego w Polsce, w 1986 (po aresztowaniu Zbigniewa Bujaka) członek TKK. We IX 1986 ujawnił się, członek jawnej RKW Mazowsze. Od 1986 w Społecznej Radzie Funduszu Wydawnictw Niezależnych. Publicysta m.in. w podziemnym „Tygodniku Mazowsze”, w Zeszytach Edukacji Narodowej. 1987-1989 starszy dokumentalista w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego.
Od 18 XII 1988 w składzie KO przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie, w 1989 uczestnik obrad Okrągłego Stołu w podzespole ds. nauki, oświaty i postępu technicznego. 1989-1991 poseł RP z listy Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, w Komisji Edukacji, Nauki i Postępu Technicznego, wiceminister edukacji w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. 1990-1991 w ROAD, następnie UD. 1989-1999 prezes Zarządu Fundacji Edukacja dla Demokracji. Od 1999 członek redakcji miesięcznika „Nowaja Polsza” (powyższe informacje za internetową Encyklopedią Solidarności).
