Holokaust przypomina, że jednostki zawsze mają władzę i mają wybór, a to, co niewyobrażalne, może stać się możliwe.
Wystąpienie w Powiatowym Młodzieżowym Domu Kultury w Otwocku 17 sierpnia 2022 r., podczas otwarcia wystawy „Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady”, przygotowanej przez United States Holocaust Memorial Museum z Waszyngtonu.
Prześladowania i zagłada Żydów były dziełem olbrzymiej machiny państwowej hitlerowskich Niemiec. Ich wdrożenie wymagało napiętnowania Żydów, odizolowania, nazwania wrogami. Nienawiść można było zorganizować posługując się technikami manipulacji i propagandy. Można było uruchomić mechanizmy psychologiczne wyzwalające konformizm, posłuszeństwo, strach, uległość, oportunizm, pokusę, chciwość, nieczułość. To one umożliwiły zwykłym ludziom udział w prześladowaniach, a nawet w zbrodniach ludobójstwa.
Czy wobec tego indywidualni ludzie mogli mieć i mieli jakikolwiek wpływ na przebieg Zagłady i jej katastrofalne skutki? Czy mogli decydować, dokonywać wyborów? Dlaczego Zagłada w ogóle była możliwa? Część odpowiedzi na te pytania leży w każdym z nas. Przywódcy nazistowscy – jak wszyscy dyktatorzy – liczyli na zwykłych ludzi, na obojętność większości i kolaborację wielu. I dostali to.
II wojna światowa i Holokaust wydarzyły się w czasach historycznych.
Dziś też są czasy historyczne. Kilkaset kilometrów stąd naród ukraiński stoi w obliczu życiu i śmierci z powodu niesprowokowanej, dzikiej inwazji, która zagraża Europie i samej demokracji. Wojna w Ukrainie jest przypomnieniem znaków, których nie dostrzegaliśmy w podejmowanych przez Władimira Putina próbach fałszowania i mitologizacji historii.
Zawsze, gdy przywódcy manipulują historią, powinniśmy być bardzo zaniepokojeni. Nigdy nie robią tego bez przyczyny. W ich rękach historia staje się niebezpiecznym narzędziem.
Naziści nie mogliby dojść do władzy i wymordować sześciu milionów Żydów bez tych, którzy nie stawili oporu, i bez tych, którzy współpracowali i stali się współwinni. To o nich jest ta wystawa.
Szukamy pocieszenia w zasłużonych hołdach dla ratujących – Sprawiedliwych. Ich nonkonformizm i odwaga były nadzwyczajne. Ale celebrując tę odwagę, musimy wciąż pytać: dlaczego tak niewielu? O nich także jest ta wystawa.
Jest ona także o tych, którzy nic nie zrobili, tych z pozoru niewinnych – o gapiach. Na zdjęciach widać tłumy przyglądające się upokarzaniu Żydów, paleniu książek. Z jaką intencją to robili? Z ciekawością, zgrozą, przerażeniem, współczuciem, satysfakcją, czy po to, być móc kiedyś zaświadczyć o zbrodni – stać się jej świadkiem?
W czasach, gdy prawda jest atakowana, gdy teorie spiskowe biorą górę, a normy demokratyczne wydają się kruche, warto spojrzeć na historię Holokaustu, aby zobaczyć, czego może nas nauczyć. Holokaust przypomina, że jednostki zawsze mają władzę i mają wybór, a to co niewyobrażalne, może stać się możliwe.
Holokaust przypomina, że historia ma znaczenie i prawda ma znaczenie. Dyktatorzy wiedzą, że narracja historyczna też ma znaczenie, my także powinniśmy to wiedzieć. To, co robimy i jakich wyborów dokonujemy, zawsze ma znaczenie. Pisał o tym w „Traktacie moralnym” Czesław Miłosz:
„Nie jesteś jednak tak bezwolny,
A choćbyś był jak kamień polny,
Lawina bieg od tego zmienia,
Po jakich toczy się kamieniach”.
Alina Skibińska – historyczka, od 1996 r. przedstawicielka United States Holocaust Memorial Museum w Warszawie. Badaczka dziejów Żydów polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, autorka wielu publikacji, m.in. o powrotach Ocalałych. Współautorka książki „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?”
Zagłada domu Trynczerów, poświęconej wojennym losom polskiej i żydowskiej społeczności wsi Gniewczyna w powiecie przeworskim. Laureatka Nagrody Jana Karskiego i Poli Nireńskiej przyznawanej autorom publikacji przybliżających wkład Żydów polskich w kulturę polską.
Współorganizatorami wystawy są: Społeczny Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich, Towarzystwo Przyjaciół Otwocka i Powiat Otwocki. Wystawę można oglądać w Powiatowym Młodzieżowym Domu Kultury, Otwock, ul. Poniatowskiego 10.
GODZINY OTWARCIA
Wystawa będzie dostępna w dwóch okresach.
Najpierw do końca sierpnia:
8.00–18.00 (od poniedziałku do piątku)
8.00–16.00 (soboty i niedziele).
Następnie w dniach 7–23 października:
8.00–22.00 (od poniedziałku do soboty)
7.00–13.00 (niedziele).
