Oto 210 imion i nazwisk dorosłych żydowskich mieszkańców ulicy Żeromskiego w 1939 r. Do nich dołączmy ich dzieci, wnuków i wszystkich naszych dawnych żydowskich sąsiadów.
Podczas marszu pamięci i modlitwy w Otwocku przedstawiane są nazwiska żydowskich mieszkańców wybranych ulic Otwocka. Opracowania te przygotowuje Jadwiga Rakowska, emerytowana nauczycielka, wieloletnia działaczka Towarzystwa Przyjaciół Otwocka i sekretarz Społecznego Komitetu Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich. Tę listę pani Rakowska odczytała 20 sierpnia 2023 r.
Minęło 81 lat od zagłady getta otwockiego. Społeczny Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich oraz Towarzystwo Przyjaciół Otwocka każdego roku w rocznicę tego najbardziej tragicznego dnia w historii Otwocka organizują marsz pamięci i modlitwy. Chcemy przywrócić i zachować pamięć o naszych żydowskich współobywatelach, współmieszkańcach, sąsiadach.
Oni też budowali Otwock z wiarą we własne siły, w Boga oraz w następców kontynuujących ich pracę dla rozwoju swojego miasta, małej ojczyzny. Mamy obowiązek pamiętania, wdzięczności i szacunku. Stanowili zawsze znaczącą większość mieszkańców naszego miasta.
W kwietniu 1939 r., na potrzeby przeprowadzenia wyborów samorządowych, urzędnicy otwockiego magistratu wpisali na listy wyborcze mieszkańców Otwocka, którzy mieli prawo wybierać, czyli ukończyli 24 lata i od roku posiadali stały meldunek. W sumie stanowili oni połowę wszystkich mieszkańców miasta.
W dzisiejszym marszu wymienimy z imienia i nazwiska żydowskich mieszkańców ulicy Stefana Żeromskiego. Było ich 210. Nie-Żydów mieszkało przy tej ulicy 131.
Sama ulica Żeromskiego wcześniej – przed 18 sierpnia 1926 r. – nosiła nazwę: Mlądzka. Była ona jedną z najdłuższych ulic otwockich. Ciągnęła się wtedy od ulicy Andriollego i już w pierwszej połowie lat 20. XX w. łączyła Otwock z szosą lubelską.
Później ulicę Żeromskiego nieco skrócono – pierwsze jej numery zaczynały się od toru kolejowego, czyli od ul. Warszawskiej w kierunku ul. Reymonta. Przebiegała przez Otwock uzdrowiskowy, jak mówili otwocczanie – arystokratyczny. Urokliwe świdermajery, drzewa, balsamiczne powietrze, zapraszały do zamieszkania i do odpoczynku.
Tu na początku XX w. litewski talmudysta Jabłoński wybudował drewnianą, piętrową willę z werandami, a w niej urządził małą prywatną synagogę. Willę nazwał „Róża”. Obecnie ten świdermajer ma adres: Kościuszki 32.
Na rogu ulic Reymonta i Żeromskiego, na placu Małki Wajnberg, w 1928 r. zbudowano murowaną, dwukondygnacyjną synagogę w stylu modernistycznym, nawiązującym do form barokowych, ze skromną dekoracją tynkowanych elewacji. W październiku 1939 r. hitlerowcy spalili synagogę. Jej mury zostały rozebrane w 1941 r.
Po synagodze pozostały tylko fundamenty – jedyny ślad po tej pięknej budowli. Ale i one uległy niedawno częściowemu zniszczeniu, gdy budowano ścieżkę rowerową. Powinny być objęte ochroną konserwatora zabytków.
Przy ulicy Żeromskiego i tuż obok niej stanęły znane żydowskie pensjonaty.
Pod adresem Mlądzka 24, potem Żeromskiego 14 mieścił się pensjonat Abrama Szwajcera (obecnie: Żeromskiego 22). Z trzech jego domów pierwszy spłonął w 1933 r., drugi zburzyła bomba zrzucona z niemieckiego samolotu pierwszego dnia wojny, 1 września 1939 r. Ostatni, zniszczony w 2018 r. przez pożar, tkwi wśród krzewów i chaszczy. Jest niemym świadkiem dramatu żydowskich otwocczan, naszych dawnych sąsiadów.
Frontem do ulicy Żeromskiego – ale z adresem Mickiewicza 11 (obecnie: Kopernika 27) – w willi należącej do J. Freibergera funkcjonował piętrowy, otynkowany pensjonat F. Ryppa. Po wojnie do 1950 r. prowadzony był tu Zakład Wychowawczy Dom Zdrowia Najświętszego Serca Jezusowego.
W połowie lat 30. XX w. wzdłuż ulicy Świerkowej, w dwóch połączonych ze sobą budynkach (jeden z nich drewniany i otynkowany, drugi murowany) mieścił się pensjonat o światowej nazwie „Savoy”. Prowadził go Szaja Widerszal.
Obok stał piękny, piętrowy, murowany budynek, z półkolistym balkonem, stylem przypominającym nieco dworek. Prowadziły do niego szerokie schody, z kolei do nich od wejścia przy ul. Żeromskiego wiodła alejka przecinająca ogród z ładną altanką. Mieszkał tam wraz z rodziną właściciel posesji Maks Liberman. Adres tych wszystkich budynków był jeden – Żeromskiego 22, wcześniej Mlądzka 32 (obecnie: Żeromskiego 36).
Kilka sekund lotu od pensjonatu Szwajcera i trzysta kroków od ulicy Żeromskiego, 1 września 1939 r. o godz. 9.20 niemieckie bomby spadły na działający od 1928 r. przy ul. Glinieckiej 4, Zakład Leczniczo-Wychowawczy „Centosu” – dla dzieci żydowskich z niepełnosprawnością intelektualną różnego stopnia. Siedmioro dzieci zginęło na miejscu, 32 zostało ciężko rannych, część z nich zmarła później w szpitalu. Spośród personelu rannych zostało 5 osób, wśród nich kierownik ośrodka Kalman Łys. Po „Centosie” został tylko jeden dom stojący bliżej ulicy Kochanowskiego.
Od ulicy Żeromskiego i między jej bocznymi uliczkami – Świerkową i Wierchową – w kierunku ulicy Kochanowskiego i „Zofiówki” ciągnęła się część getta otwockiego zwana przez Niemców gettem kuracyjnym.
Po zagładzie getta otwockiego we wszystkich żydowskich domach otwockich, w pensjonatach, w willi „Róża” zamieszkali lokatorzy komunalni. Tylko niektórzy z nich interesowali się przeszłością tych domów, historią Otwocka, nie byli rdzennymi otwocczanami. Większość z nich to ludność napływowa, z Warszawy, z bliższych i dalszych okolic Otwocka.
Minęło 81 lat. Dzisiejsi otwocczanie, czego dowodem jest ich udział w marszach pamięci, chcą poznawać dzieje swojego miasta, jego prawdziwą tożsamość. Świadomi są pamięci, która powinna nas uczyć być zawsze człowiekiem przyzwoitym.
19 sierpnia 1942 r. to zagłada getta otwockiego. Przedwojenni mieszkańcy ulicy Stefana Żeromskiego podzielili los otwockich Żydów, których około 8 tys. wywieziono i zamordowano w obozie zagłady Treblinka II, prawie tysiąc zabito w dniu zagłady, a około 3 tys. w kolejnych masowych egzekucjach przy ul. Reymonta i w innych miejscach po 19 sierpnia 1942 r.
Oto 210 imion i nazwisk dorosłych żydowskich mieszkańców ulicy Stefana Żeromskiego, które teraz odczytam. Do nich dołączmy ich dzieci, wnuków i wszystkich naszych dawnych żydowskich sąsiadów. Pamiętajmy o nich wszystkich!
Nazwisko Imiona
Abramson Chaja
Abramson Dawid-Aron
Akierman Bajla
Arendarz Alina-Salomea
Arendarz Benjamin
Aurebach Zofia
Beker Leja
Beker Łaja-Ita
Beker Pejsach
Benet Cywja
Benet Icek
Berman Małka
Binensztok Estera
Binensztok Gerszon
Birenbaum Łaja
Blusztein Abram
Blusztein Chaja
Blusztein Fajga
Blusztein Josyf-Elia
Brawerman Etla
Bresler Cyla
Bresler Pinkus-Józef
Bresler Rojza
Brott Majloch
Brott Mindla
Cajlingold Muszka
Cajlingold Szajndla
Cajlingold Szlama
Charańczuk Małka
Cieszyńska Rywka
Cisińska Estera
Cisiński Henoch-Chil
Cukier Fajna
Cukier Leja
Cukier Rywka-Tauba
Cukier Tauba-Krendla
Djament Jachet
Dymentman Sura
Dzigańska Mariem
Dzigański Josek
Eisenberg Fajga
Engelman Eljasz
Engelman Zofia
Erlich Chaim-Szlama
Fejnberg Ryssa
Felcman Tauba-Jenta
Frauwirth Fajga
Frauwirth Uszer-Lejb
Frydman Abram-Icek
Frydman Rajzla
Frydman Ruchla
Frydman Rywka
Fuks Cypojra
Fuks Izrael-Noech
Fuks Ruchla
Gdwaj Bazyli
Gedanken Chaja-Rywka
Gelbard Dwojra
Gelbard Nusym
Gelbard Sura-Mnicha
Gelberd Łaja
Gelersztejn Miriam
Glikszon Alter
Glikszon Izrael-Chaim
Glikszon Sura
Głowiczower Tylia
Goldfarb Bajla
Goldfarb Icek-Jakób
Goldfarb Moszko
Goldman Chaja
Goldman Chaja
Goldman Michla
Goldman Ruchla
Goldman Samuel
Goldman Sura
Goldsztejn Chana
Goldsztejn Izrael-Moszek
Gołub Lipman
Grasberg Gitla
Gricman Sura
Grinbaum Dwojra
Grinbaum Gela
Grinbaum Icek
Grinbaum Icek-Majer
Grinbaum Symcha
Grosblat Liba
Grynblat Chana
Grynblat Moszek
Gujska Ruchla
Gujski Hersz
Gurfinkiel Chana
Gurfinkiel Dawid
Gurfinkiel Estera
Gurfinkiel Menasze
Halpryn Ruchla
Hercek Mordka
Hercek Ruda-Chaja
Hilman Hersz-Jakób
Hilman Sara
Horowicz Szyfra
Janowski Hersz-Dawid
Jurkiewicz Fajga
Jurkiewicz Icek-Lejzor
Kamieniecka Gitla
Kamieniecka Gitla
Kogut Brandla
Kornet Mariem
Kratka Abram
Lew Jochna
Lew Sonia
Licht Mendel
Lignau Sylwester
Majnemer Chana
Majnemer Dawid
Majnemer Ewa
Majnemer Fajga-Dwojra
Majnemer Icek-Majer
Manes Chaim
Manes Rywka
Markusfeld Sabina
Markusfeld Szmul-Józef
Matuszewicz Abram-Josek
Miodownik Binem
Miodownik Chaja
Miodownik Liba-Nechuma
Miodownik Moszek-Icek
Młotek Moszek-Abram
Młotek Srul
Młotek Syma
Moncarz Kasia
Monczarz Pesa
Mrówka Hena-Łaja
Najgebirt Henoch
Najgebirt Rywka
Najgebyrt Henoch
Najgebyrt Rywka
Nysberg Jalek
Nysberg Kisiel
Nysberg Szejwa-Rajzla
Orensztein Icek
Orensztein Małka-Hendla
Papierman Fajga
Papierman Gedalia
Papierman Nuchim
Papierman Ruchla-Łaja
Papierman Szejwa
Perelman Chawa-Ruchla
Perelmuter Gerszon
Perelmuter Ruchla
Pilberg Ruchla
Pirel Chuma
Rechtman Lejbuś
Ribinsztein Majer-Wolf
Roland Chaja-Ruchla
Rolland Gabryel
Rosenblum Jakób
Rosenblum Sura
Rotblat Chana-Dwojra
Rowiński Izrael
Rozen Abram
Rozen Rojza
Rozenfeld Chana
Rozenfeld Izrael
Rozenfeld Ruchla
Różaner Abram-Lejb
Różaner Ides
Różaner Leja
Rubinsztein Gitla
Ryfman Motek
Słobodzka Liba
Sochaczewer Pinkus
Sochaczewer Sura-Ita
Szczecińska Tauba
Szmajer Berek
Szmajer Ruchla
Szmid Abram
Szmid Cypa
Szrajer-Rozenblum Sura
Szrajer Blima
Szulman Majer
Szusterman Liba-Małka
Szusterman Musia
Szwajcer Abram
Szwajcer Adolf
Szwajcer Felicja
Szwajcer Judyta
Szwajcer Rozalia
Szwajcer Szlama
Szydłowska Ita
Szydłowska Ruchla
Szydłowski Zelik
Tajblum Bajla-Elka
Tajblum Dawid
Wajnberg Basia
Wajnberg Hinda
Wajnberg Izrael
Wasserman Moszek
Wasserman Perla
Wasserman Sura-Rywka
Weintraub Ruchla
Widerszal Fajga-Estera
Widerszal Szaja
Winter Michał
Winter Zofia
Wolfsdorf Icek
Wolfsdorf Mindla
Wolfsdorf Rajzla
Wurchaftman Chaja
Zylberszporn Bajla
Żytnik Moszek
